U saradnji sa Narodnom bibliotekom Smederevo, Muzej u Smederevu juče je priredio dva predavanja u okviru izložbene postavke „Rukopisna srednjovekovna baština Brankovića“, tokom kojih su govorile bibliotekar savetnik i direktorka Narodne biblioteke u Smederevu Marina Lazović, i arheograf-savetnik iz Arheografskog odeljenja Narodne biblioteke Srbije (u penziji) Ljupka Vasiljev.
Marina Lazović je, u okviru predavanja „Dvorska biblioteka despota Đurđa Brankovića“, podsetila na problematiku očuvanja srednjovekovnih rukopisa u vremenima nestajanja država i urušavanja kultura.
Rukopisi toga doba su, kako je objasnila Marina Lazović, najčešće čuvani u manastirskim bibliotekama srednjeg veka, jer je crkva bila središte prosvetiteljstva i kulture države.
„U srednjem veku bilo je mnoštvo srednjih i velikih manastira gde su se formirale biblioteke, jer je za pravoslavne službene obrede bilo potrebno čak 24 službenih knjiga, a to je u srednjem veku već bila biblioteka. Međutim, za vreme turskog ropstva, mnogi su manastiri porušeni, opljačkani, književstvo „sažeženo“ i odnešeno od strane „ljubopitivih pročitatelja knjiga”. Ostalo je nešto rukopisa, nažalost ne sve. Međutim, čak i fragmentarno, imamo podatke o manastirskim bibliotekama, što se ne može reči za vladarske biblioteke srednjeg veka“, ukazala je Lazović.
Najstarija manastirska srpska biblioteka je u Hilandaru, koja i dan danas postoji i u svojim fondovima čuva oko 700 rukopisa.
Lazović ističe da je problem formiranja vladarskih biblioteka u Srbiji ležao u tome što Srbi nisu imali stalnu prestonicu, prestonica se stalno selila, što je značilo da biblioteka nije mogla da se formira na jednom dvoru u jednom gradu.
„Ništa se ne zna o fondovima tih biblioteka, nije sačuvana likovna predstava kako su izgledale, nemamo nikakvih podataka o tome šta su radile vlastele sa svojim bibliotekama. Imamo podatke za samo nekoliko vladarskih biblioteka, pre svega o najvećoj koja je bila na dvoru Stefana Lazarevića u Beogradu, o biblioteci Svetih arhangela Mihaila i Gavrila u Jerusalimu, o biblioteci carice Jelene u manastiru Matejče kod Prilepa, i o još dve koje su se nalazile u prestonom gradu Smederevu, od kojih je jedna bila biblioteka Đurđa Brankovića“, ističe Marina.
“Despot Đurađ Branković je, kako kaže istoričar Milan Kašanin, vladao Srbijom u prilikama od kojih nije bilo težih za sve vreme naše državne ustavnosti: pad Beograda, postavljanje nove prestonice, pad prvi Smedereva, pad drugi Smedereva, sinove Stefana i Grgura su oslepeli Turci, kćerka Mara je morala u harem sultanu. Zaista tragična sudbina jednog despota, koji je bio veliki despot, jedan od najbogatijih u srednjem veku”.
“Despot Đurađ Branković je bio poznat po tome da je bio veoma obrazovan, veoma je voleo knjigu, brinuo je o knjigama, znao je mnoštvo jezika, naručivao je izvanredna umetnička dela. Kada je Beograd pao 1423. godine deo knjiga je preselio iz Beograda, iz biblioteke Stefana Lazarevića. Formirao je pisarsku školu, na njegovom dvoru su se pisale i prepisivale rukopisne knjige za potrebe crkve i dvora”, ističe Lazović.
Smederevo danas nema nijedan rukopis iz te biblioteke, te Marina Lazović s pravom naziva njegovu biblioteku “bibliotekom u rasejanju”.
Padom Smedereva 1459. godine, Turci su ponudili Brankovićima da bez boja izađu iz Smedereva, da ponesu najdragocenije stvari, što je pored zlata podrazumevalo i knjige.
O tome gde se danas nalaze te knjige i rukopisi, kao i o značaju arheografije kao nauke koja pomaže u otkrivanju lokacija rukopisa, govorile su Marina Lazić i Ljupka Vasiljev tokom predavanja.
Najatraktivnija publikacija iz njegove biblioteke je “Srpski psaltir”, psaltir koji se smatra najraskošnijim srednjovekovnim psaltirom tog vremena.
“Neverovatne pozlaćene ilustracije, složen tekst, izvanredna vredna publikacija, koju 1459. godine Stefan “Slepi” Branković odnosi sa sobom. Danas je on biser Minhenske državne biblioteke, jedna od najdragocenijih publikacija”, otkriva Marina Lazović.
Rukopisi i knjige iz biblioteke Đurđa Brankovića: “Mađarska ilustrovana hronika” u Budimpešti, srpski rukopis u Parizu, “Cetinjski rodoslov” na Cetinju, “Antologion” na Svetoj Gori…
Priredio: Tomislav Jelesijević, novinar-saradnik
